Πυργίον (Μπιργκί)
Το Πυργίον βρίσκεται στις πλαγιές της οροσειράς του Τμώλου. Ως ελληνικός οικισμός ακμάζει ως τον 13ο αι. και αργότερα καταστρέφεται από τους Τουρκομάνους. Οι κάτοικοί του θα εγκατασταθούν στην Έφεσο και τη Σμύρνη. Την Οθωμανική Περίοδο, από τον 18ο αι. και μετά, μας είναι γνωστό με τα αρχοντικά που θυμίζουν έντονα τα αντίστοιχα αρχοντικά της μακεδονικής Σιάτιστας. Στις μέρες μας, ως μοναδικό δείγμα σώζεται το αρχοντικό του Τσακίρ Αγά, κτίσμα του τελευταίου τετάρτου του 18ου αι.
Οι γύρω περιοχή του Πυργί και ο Τμώλος ήταν το κρησφύγετο του θρυλικού Εφέ Τσαρκιτσαλί Μεχμέτ που από τα 1897, επικηρυγμένος από τις οθωμανικές αρχές, καθώς εκδικείται το θάνατό του πατέρα του, παίρνει τα βουνά. Είχε μεγάλη υποστήριξη από τις λαϊκές τάξεις χριστιανών και μουσουλμάνων καθώς μαχόταν τους εύπορους αγάδες και υποστήριζε τους φτωχούς και κατατρεγμένους. Σκοτώθηκε στα 1912 στο Ναζλί, από τους χωροφύλακες.
Τελμησσός
Η κόλπους Τελμησσός ήταν κτισμένη στις υπώρειες βραχώδους και ψηλού λόφου, στο μυχό του Γλαύκου, ενός από τους ωραιότερους της Λυκίας. Στην αρχαιότητα ήταν σύμμαχος των Αθηνών, και ανήκε στην ομοσπονδία της Δήλου. Πλήρωνε φόρο ένα τάλαντο, το 1/10 από ότι πλήρωναν όλες μαζί οι πόλεις της Λυκίας, αυτό μαρτυρεί την οικονομική της ευρωστία. Ιδρύθηκε από τον Τελμησσό, το γιο του Απόλλωνα και της Θεμιστούς. Η γνωστή μας Μάκρη κτίστηκε πάνω στα ερείπια της ελληνιστικής και ρωμαϊκής Τελμησσού. Τα λιγοστά μνημεία που διατηρούνται στις μέρες μας, σαρκοφάγοι λαξευμένοι στους ναόσχημους τάφους, οικοδομήθηκαν τον 5ο π.Χ αι.
Το λιμάνι της Τελμησσού προστατευόταν από μικρά νησιά και το φημισμένο μαντείο του Τελμησσαίου Απόλλωνα. Κατά τον Ηρόδοτο εδώ αναπτύχθηκε η ονειρομαντεία και γενικά η μαντική τέχνη. Οι βασιλείς της Φρυγίας και Ληδίας συμβουλεύονταν το μαντείο του Απόλλωνα. Επίσης και ο Μέγας Αλέξανδρος όταν πολιορκούσε την Αλικαρνασσό, κατέφυγε στις συμβουλές του. Πρώτος γνωστός ηγεμόνας της πόλης ήταν ο Αρβίνας, δυνάστης της Λυκίας και της Ξάνθου. Το 188 π.Χ. μετά τη συνθήκη της Απάμιας, η πόλη περιήλθε στην Πέργαμο και τους Ρωμαίους. Το 133π.Χ ήταν μέλος της Λυκιακής ομοσπονδίας. Στους χριστιανικούς χρόνους, 451 μ.Χ., συμμετείχε με επίσκοπο στην Οικουμενική Σύνοδο της Χαλκηδόνας. Τον 8ο αι. μετονομάστηκε σε Αναστασιούπολη και αργότερα έπεσε σε αφάνεια. Η περιοχή ξαφνιάζει τον επισκέπτη με τις σαρκοφάγους (βασιλικούς τάφους) που είναι λαξευμένες σε βράχους στους λόφους της Ακρόπολης. Ο ναόσχημος τάφος του 4ου π.Χ. αι. πιθανότατα ανήκει στο Μακεδόνα Αμύντα. Στον ίδιο βράχο είναι λαξευμένοι και άλλοι τάφοι, διώροφοι και τριώροφοι. Ανατολικά της Τελμησσού απλώνεται η ρωμαϊκή Νεκρόπολη και νότια η Νεκρόπολη των Λυκίων. Το κάστρο ψηλά στην ακρόπολη ανοικοδομήθηκε από τους ιππότες της Ρόδου που το κατοίκησαν για αρκετό διάστημα. Από το αρχαίο θέατρο διατηρείται τμήμα των κερκίδων και διάζωμα. Τα μαρμάρινα εδώλια χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή της προκυμαίας και των οικοδομών του Φετχιέ (Μάκρη) μετά τη μικρασιατική καταστροφή. Οι λόφοι του Φετχιέ είναι λαξευμένοι με λυκιακούς τάφους. Επίσης σώζονται τμήματα υδραγωγείου, μερικά από τα αρχαία ευρήματα εκτίθενται σε μικρό μουσείο στην παραλία, κοντά στη σαρκοφάγο.
Καύνος
Οι αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν ότι ιδρύθηκε από τον Καύνο, το γιο του Μιλήτου. Ο Ηρόδοτος και ο Σκύλαξ θεωρούσαν τους Καυνίους αυτόχθονες λαούς, αν και οι ίδιοι ισχυρίζονταν ότι κατάγονταν από την Κρήτη. Η Καύνος βρίσκεται στα όρια της Λυκίας και Καρίας και είναι κτισμένη πάνω σε μία χερσόνησο, 20χλμ νότια της πόλης Κόιτζεγις (Köycegiz) Στο βάθος βορειότερα είναι η λίμνη της Καύνου (Κόιτζεγις), όπου χύνεται ο Καύνος ή Κάλβις ποταμός (Νταλιάν Τσάι). Κατά το Στράβωνα, η πόλη είχε αξιόλογο λιμάνι και νεώρια. Τους πρώτους μ.Χ. αιώνες η άμμος γέμισε τα δυο αρχαία λιμάνια της, απομακρύνοντάς την από τη θάλασσα. Έτσι, έχασε η πόλη τη σημασία της. Εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους της καθώς το νοσηρό κλίμα και ο ελώδης πυρετός μάστιζε την περιοχή. Στις μέρες μας, στην περιοχή των παλιών ακτών και λιμανιών δημιουργήθηκαν τρεις λίμνες. Η περιοχή φημιζόταν για τα καύνεια σύκα που εξάγονταν έως και τη Ρώμη. Από τις αρχαιότητες της περιοχής διακρίνεται το Ρωμαϊκό Θέατρο (χωρητικότητας 15.000, που βρίσκεται στη δυτική πλευρά κάτω από την Ακρόπολη, λαξευμένο στο βράχο), η Στοά ανατολικά της βρίσκεται η κρήνη του Βεσπασιανού, πίσω από τη Στοά βρίσκονται τα ερείπια ιερού δωρικού ρυθμού, το Ρωμαϊκό Νυμφαίο, παλαίστρα, υδραγωγείο, αγορά, βυζαντινοί, βασιλικοί και άλλοι τέσσερις ναοί. Νοτιοδυτικά του θεάτρου είναι τα ρωμαϊκά λουτρά.
Οι λαξευτοί της ναόσχημοι τάφοι είναι της ελληνιστικής περιόδου και καλύπτουν την απότομη εσωτερική πλευρά του λόφου Ίμβρου προς τον ποταμό.
Πάταρα
Επίνειο της Ξάνθου και πρώτο λιμάνι της Λυκίας κατά τους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους. Εδώ στεγαζόταν το μεγάλο μαντείο του Απόλλωνα. Σύμφωνα με το μύθο, ο Απόλλωνας διέμενε τους έξι χειμερινούς μήνες εδώ και τους έξι καλοκαιρινούς στη Δήλο.
Στα Πάταρα γύρω στα 300 μ.Χ. γεννήθηκε ο Άγιος Νικόλαος.
Λιβίσι Μία ερειπωμένη πολιτεία , μία πόλη φάντασμα μετά το 1923.
Φωτ: Αρχείο Σούλα Μπόζη Από το ταξίδι στο Λιβίσι στα μέσα 1990.
